Мадрасаҳои туркияӣ дар паҳнаи Эроншаҳр

Аббос Салимии Онгил (дабири коргурӯҳи осебшиносии Порсӣ Анҷуман): Сиёсати хориҷии Туркия аз солҳои поёнии Хилофати Усмонӣ то кунун, беш аз як сада, дигаргунии бунёдине надоштааст. Усмонӣ дар ҷанги ҷаҳонии нахуст аз ошуфтагии давлати Эрон ва дарбори Қоҷор баҳра бурд ва номи сарзамини Аррон ва Шарвонро ба Озарбойҷон дигаргун кард[1] ва ҳамзамон дар Фарорӯдон (Осиёи Миёна) андешаҳои понтуркистиро таблиғ мекард.[2] Ин рӯзҳо низ давлати Туркия ҳам дар Аррон ва Шарвон нерӯи низомӣ ва нуфузи иқтисодию фарҳангӣ дорад ва ҳам дар Фарорӯдон ва низ дар Афғонистон.

 Мадрасаҳои туркияӣ дар Афғонистон

 Дар вебгоҳи Макотиби маъорифи афғон-турк омадааст: «Тибқи тафоҳумномае, ки миёни Ҷумҳурии Исломии Афғонистон ва Ҷумҳурии Туркия ба торихи 7/ 12/ 1396-и хуршедӣ ба имзо расид, 12 боб мактаби марбут ба вазорати маъорифи Ҷумҳурии Исломии Афғонистон ба бунёди маъорифи Туркия интиқол кард ва бунёди маъорифи Туркия фаъолитҳои омӯзишии худро ба номи «Макотиби маъорифи афғон-турк» дар Афғонистон оғоз намуд. Акнун Макотиби маъорифи афғон-турк беш аз 20 боб мактаб ва марокизи таълимӣ дар Афғонистон эҷод кардааст, ҳамчунин ин ниҳод дар назар дорад, ки то панҷ соли оянда 10 боб мактаби дигарро низ таъсис намояд.»

 Ривоҷи андешаи понтуркистӣ дар Афғонистон, ба манзури душманӣ бо забони форсӣ, ба оғози садаи бистум бозмегардад. Маҳмуди Тарзӣ, донишомӯхтаи Усмонӣ ва таъсирпазируфта аз ҳизби «Иттиҳод ва тараққӣ»-и Туркия ва низ соҳиби нашрияи Сироҷ-ул-ахбор, аз нахустин мунавварулфикрони афғон аст, ки забони паштуро дар баробари забони форсӣ алам мекунад ва мавзеъи душманона дар баробари ин забон мегирад: «Дар мактабҳои мо, аҳамтарини омӯзишҳо, бояд таҳсили забони афғонӣ (пашту) бошад. Аз омӯхтани забон инглизӣ, урду, туркӣ, ҳатто форсӣ, таҳсили забони афғониро аҳамм ва ақдам бояд шумурд.» (инҷо)

 Шумори мадрасаҳои туркияии Афғонистон ё мадрасаҳое, ки Туркия онҳоро дар ин кишвар сохта ва бар онҳо назорат дорад, бисёр бештар аз Макотиби маъорифи афғон-турк аст. Дастикам яксад мадраса дар Афғонистон вуҷуд дорад, ки давлати Туркия, саррост ва носаррост, бо онҳо дар пайванд аст. (инҷо)

 Дар даймоҳи 1396, яке аз коршиносон дар бораи Мадрасаҳои турк-афғон нивишт: «Мадориси афғон-турк нахустин бор дар минтақаи Шибирғон дар шимоли Кобул дар соли 1995 ва дар буҳбуҳаи даргирии давлати Бурҳонуддини Раббонӣ ва Толибон сохта шуд. Ин мадориси ба зоҳир мардумниҳод (NGO), ки бавежа пас аз рӯйи кор омадани давлати исломгаро ба раҳбарии Ҳизби адолат ва тавсеъа дар Туркия дар соли 2002 бо ҳимояти молӣ ва назорати ғайримустақими Анқара идора мешуд, дар замони режими Толибон ба шакли тааммулбарангезе густариш ёфт; ба тавре ки акнун шонздаҳ боб мадрасаи писарона ва духтарона дар саросари Афғонистон бавежа дар шаҳрҳои бузурге мисли Кобул, Ҳирот, Мазоришариф, Ҷалолобод, Қандаҳор ва Шибирғон доиранд. Ин нукта нишон медиҳад давлатҳои Туркия, фориғ аз ин ки ба кадом ҳизб ё ҷараёни сиёсӣ (лоик ё исломгаро) вобаста бошанд, бар мабнои манофеъи миллӣ ва аҳдофи калони сиёсӣ ва фарҳангии кишварашон … ин пружаро ҳатто агар режими Толибонро ба расмият нашиносанд, пеш мебаранд.» (инҷо)

 Мадрасаҳои туркияӣ дар Тоҷикистон

 Ҳузури Туркия дар Фарорӯдон пешинае камубеш яксадаӣ дорад. Шояд Абдурраъуфи Фитрат номдортарин чеҳраи фарҳангии понтуркони нахустини дар он сарзамин бошад. Муҳаммадҷон Шакурии Бухороӣ дар бораи ӯ иттилоъоти гаронбаҳое ба даст медиҳад.[3] ба ворунаи Туркия, эрониён чандон пайгири рӯйдодҳои Фарорӯдон набуданд.

 Туркия дар даврони пасошӯравӣ нуфузи худро густариш дод. Ба гуфтаи Муҳаммадҳасани Санъатӣ, «ҳамкорӣ миёни ду кишвар [Туркия ва Тоҷикистон] дар заминаи омӯзиш ва парвариш дар соли 1992 оғоз шуд ва дар соли 1996 як тавофуқнома дар ин замина ба имзо расид. Дар ҳоли ҳозир дар Тоҷикистон шаш омӯзишгоҳ ҳар кадом бо 300 донишомӯз машғули фаъолият мебошанд, ки албатта, пешбинӣ шудааст, ки теъдоди онҳо ба 26 мадраса бирасад. Тақрибан 50 донишҷӯи тоҷик низ дар донишгоҳҳои Туркия таҳсил мекунанд. Ҳамасола давлати Туркия барои сабтиноми донишомӯзони тоҷик дар мадориси туркӣ дар Тоҷикистон озмун баргузор менамояд.» (инҷо)

 Ҳузури фарҳангии Туркия дар Тоҷикистон танҳо аз роҳи сохт ва роҳандозии мадраса нест. Ин давлат «аз тариқи сармоягузории сафорати худ дар Душанбе марказеро бо номи «Ҳамсадо» эҷод кард, ки дорои истудию ва соири имконоти фаннӣ барои тарҷума ва дублаи филмҳо ва сериёлҳои туркӣ аст. Ин марказ барои дублаи сериёлҳо, ҳунармандони саршиноси тоҷикро ба ҳамкорӣ фарохонд ва аз тарафе, ҳамвора барои пахши сериёли турк аз тариқи бархе аз шабакаҳои телевизиюнии Тоҷикистон ройзанӣ дар ҷараён аст.» (инҷо)

 Туркия дар Узбакистон, Ҷумҳурии Боку, Курдистони Ироқ ва Курдистони Сурия низ нуфузи фарҳангӣ ва иқтисодӣ дорад ва гоҳе ҳам ҳузури низомӣ. Яке аз хабарнигорон нақши Эрон ва Туркияро бо ҳам санҷида ва нивиштааст: «Сармоядорӣ дар Туркия он қадр мудерн шуда буд, ки бидонад кори иқтисодӣ ва фарҳангӣ бо ҳам пеш меравад, мунтазири сиёсиюн ҳам набошад ва нагӯяд: масъулон имконот намедиҳанд. Муассисоти фарҳангии Туркия дар Ҷумҳурии Озарбойҷон ва Осиёи Миёнаро бахши хусусии Туркия тавсеъа дод, на давлат. Исломиҳои Туркия низ ҳамчун Эрон пуштивонаашон бозор аст. Ҳамин Фатҳуллоҳ Гӯлен падархондаи исломгароёни турк, аз Ганҷа то Хуҷандро пур аз мадориси туркӣ кард ва …» (бингаред ба коноли телегроми Меҳрдоди Фараҳманд, инҷо)

 Озмунҳои мадрасаҳо ва донишгоҳҳои туркияӣ дар Эрон

 Давлати Туркия, илова бар роҳандозии мадорис дар бисёре аз кишварҳо, ҳар сола озмунҳое дар сатҳи дабиристонҳо баргузор мекунад ва аз ин роҳ донишомӯзони нухбаи ҳамсояро пеш аз вуруд ба донишгоҳ ҷазб мекунад. Озмуни Юс (Yös) яке аз ин озмунҳост, ки дар Эрон ҳам, бо вуҷуди мухолифати Вазорати омӯзиш ва парвариш ва дигар ниҳодҳои марбут, баргузор мешавад.

 Маҳдии Файёзӣ, раиси Маркази умури байналмилал ва мадориси хориҷ аз кишвари Вазорати омӯзиш ва парвариш, дар мавриди баргузории озмуни Юс дар Эрон мегӯяд: «Мушкил ин озмун муҳоҷирфиристӣ ва дастандозӣ ба нерӯи инсонии кишвари мост. Ин кор молбохтагӣ ва иғвогарии мардумро дар пай дорад… Вазорати омӯзиш ва парваши Эрон дар хурдодмоҳи соли ҷорӣ дар номае ба идораи кулли консулии Вазорати умури хориҷа нисбат ба фаъолияти бархе муассисоти хусусии хориҷӣ, ки бидуни ахзи муҷаввизи қонунӣ мубодират ба ҷазби донишомӯзони эронӣ дар мадориси кишварҳои хориҷӣ мекунанд, ҳушдор дода ва хостори ҷилавгирӣ аз фаъолияти як муассисаи туркияӣ шуда буд.» (инҷо)

 Бо ин ҳол ва бо вуҷуди чунин мухолифатҳое, давлати Туркия ҳар сол ин озмунро дар Эрон баргузор мекунад ва ба касе ҳам посухгӯ нест. Бояд дид, ки ин кишвари ҳамсоя ба чи ниҳодҳое дар Эрон дилгарм аст ва чи касоне заминаро барои баргузории ин озмунҳо омода мекунанд ва чи гуна ин даҳанкаҷии ҳарсола рух медиҳад!

 Понивиштҳо:

 [1]. Бингаред ба: Ризо, Иноятуллоҳ. Озарбойҷон ва Аррон, Теҳрон: Ҳазори Кирмон, 1385.

 [2]. Бингаред ба: Шакурии Бухороӣ, Муҳаммадҷон. «Аз маъорифпарварӣ то ба чангизпарастӣ», Номаи Фарҳангистон, давраи шашум, шумораи севум (шумораи мусалсали 23), тири 1383.

 [3]. Пешин.

——————————————————————————————————————

Огоҳӣ: Барои пайванд бо мо метавонед ба роёнишонии azdaa@parsianjoman.org нома бифиристед. Ҳамчунин барои огоҳӣ аз барӯзрасониҳои торнамо метавонед ҳамванди рӯйдодномаи Порсӣ Анҷуман шавед ва низ метавонед ба торбарги мо дар фейсбук ё телегром ё истогром бипайвандед.