“Бахши бисёр васеъе аз забонро ъадад ва таркиботу мафоҳими ъададӣ фаро гирифтааст ва корбурдҳои он ба қадре зиёд, васеъ ва ъазим аст, ки асарот ва намунаҳои мустақиму ғайримустақими он дар тамоми умури рӯзмарраи зиндагии башар ва ъулуму фунуни ъаср ба ҳадди вуфур ба чашм мехӯрад. “

‘Авесто’ куҳантарин нивиштаи барҷоймонда аз забонҳои эронии бостон ба шумор меояд, ки дарбардорандаи ҳазорон вожа дар заминаи ойину фарҳанг ва дониши эрониёни бостон аст. Будани вожаҳое дар заминаҳои гуногуни донишӣ ҳамчун фарзонагӣ, ахтаршиносӣ, пизишкӣ ва… нишон медиҳад, ки забони авестоӣ аз тавоноиҳо ва вижагиҳои як забони донишӣ бархурдор будааст.

‘Вожаҳои эронӣ дар нивиштаҳои бостонӣ’ нивиштаи Шаҳроми Ҳидоят, забоншинос ва устоди пешини донишгоҳ, ва дастоварди пажӯҳишҳои вай дар заминаи вожаҳои эронӣ дар 39 нивиштаи куҳан ба забонҳои ъибрӣ – оромӣ – калдонӣ аст.

Ҷустори ‘Мабонии ъилмии вожасозию вожагузинӣ’, нивиштаи Ъалии Кофӣ, ба ‘вожагузинӣ ба масобаи дониш’, ‘таърифҳо’, ‘чанд асли мавзӯъи ъилми вожагузинӣ’, ‘равишҳои муҳимми вожагузинӣ’ ва ‘завобити вожагузинӣ’ мепардозад, ки ба кори нивисандагону пажӯҳишгарон ва гардонишгарон (мутарҷимон) ва вожасозону санҷишгарон меояд.

Устод Саймиддин осори гаронсанге аз худ ба ҷо гузоштааст, ки аз ҷумлаи муҳиммтарини онҳо ‘Вожашиносии забони форсии миёна’, ‘Фарҳангномаи форсии миёна’, ‘Вожаномаи феълҳои паҳлавӣ’, ‘Истилоҳоти идории замони Сосониён’, ‘Адабиёти паҳлавӣ’, ‘Форсии бостон’, ‘Фарҳанги ҳузворишҳои паҳлавӣ’ ва ‘Шарҳи матнҳои забони форсии миёна’ аст.

“Фарҳанги Қаввос”, нивиштаи Фахруддини Муборакшоҳи Қаввос ё Фахруддини Камонгар, аз фарҳангҳои куҳани порсӣ аст, ки дар садаи ҳафтум дар панҷ бахш дар Ҳиндустон нивишта шудааст. Нивисандаи онро бояд поягузори фарҳангнивисӣ дар Ҳиндустон ба шумор овард, чи ба пайравӣ аз ин фарҳанг фарҳангҳои бисёре чун “Дастур-ул-фазл”, “Зуфонгӯё”, “Баҳр-ул-фазоил” ва “Шарафнома” дар Ҳиндустон нивишта шудаанд.

Даврони Сосониён даврони пуршукӯҳи шаҳройинии эронӣ аст. Фарҳанг дар рӯзгори Сосониён ба чунон шукуфоӣ расида буд, ки агар ба жарфӣ ба андешаҳои андешакорони даврони исломӣ, ки бештари онон эронӣ буданд, бингарем, дармеёбем, ки решаҳои ҳамаи ононе, ки хираде рӯшан ва сухане барои гуфтан доранд, ба ин рӯзгор мерасад.

Агар қарор бошад, ки барои телефуни ҳамроҳ истилоҳи “телефуни пӯён” (ё гӯшии пӯён)-ро ба кор барем, бисёре аз мушкилоти забон ва тарҷума ҳал хоҳад шуд. Қабл аз ҳама, бо роиҷ шудани ин истилоҳ вожаи “пӯён” батанҳоӣ метавонад ҷои мубойлро бигирад. Яъне метавон дигар “телефуни пӯён” нагуфт ва фақат “пӯён”-ро ба кор бурд.

Забони порсӣ бо ҳамаи зояндагӣ ва зоёӣ метавонад аз шеваҳо ва намунаҳои вожасозӣ, бавижа дар корвожа (феъл), аз порсиг (порсии миёна) пайравӣ ва баҳраҷӯӣ кунад ва тавоноии худро дар баробари ниёзҳои рӯзона, бавижа дар паҳнаи дониш ва киругӣ (саноъат) бияфзояд. Ин шева метавонад яке аз роҳҳои дурусту баҳинҷори вожасозӣ бошад.

Ёддошти нахуст ба вожаи “фаровон” мепардозад. Ёддошти дувум гардониш ва гузориши банде аз нивишторгони монавӣ аст. Ёддошти севум дар бораи чам (маъно)-ҳои гуногуни “сухан” аст ва ин ки чигуна сухан аз “гуфтор” ба “кор” дар Шоҳнома дигариши чамӣ ёфтааст. Вопасин ёддошт ҳам дар бораи вожаи “қаҳрамон” аст ва ин ки чигуна ин вожа аз порсиг ба ъарабӣ рафтааст.