Фариштаи Мавлавӣ: Ҳар кас, ки аҳли қалам аст ва забонро абзори кори худ медонад (аз нивисанда ва мутарҷим гирифта, то дастуршиносу забоншинос), боистӣ ба андозаи тавони худ барои пойдорӣ ва устувории забони форсӣ гоме бардорад. Пас, вожаномаки зер фароҳам шуда, то шояд роҳгушо бошад.

Аз Юстӣ корҳое арзанда ба ёдгор монда, ки арзандатарини онҳо “Номномаи эронӣ” (Iranisches Namenbuch) аст, ки ба соли 1895 чопахш шудааст. Ин нибег (китоб) дарбардорандаи наздики 4500 ном ва 9500 каси ҷудогона аст, ки аз нивиштаҳои эронӣ (авестоӣ, порсии бостон, паҳлавонӣ, порсиг ва порсӣ) ва нивиштаҳои анэронӣ (ошӯриён, юнониён, ҷуҳудон, сурёниён, ъарабон ва…) то замони Юстӣ ба даст омада буд.

Истилоҳи «дарсад», ки дар забони форсӣ ба кор меравад, бар пояи осори забони порсии дарӣ устувор гардидааст. Далел ва шоҳиди ҷолиб дар мавриди «дарсад»-ро метавон аз «Шоҳнома»-и Фирдавсӣ пайдо кард. Истилоҳи вижаи «дарсад» дар «Шоҳнома» ба гунаи «сад андар сад» ба маънои «батамомӣ, комилан» ба кор рафтааст.

Дар ин ҷустор Ъаббоси Ҷаводӣ бар пояи дидгоҳҳои модшиносон ва забоншиносони номдоре чун Дёкунуф, Минурскӣ, МакКензӣ ва Виндфур нишон медиҳад, ки забони курдӣ, ки дар гурӯҳи забонҳои эронӣ ҷой дорад, батанҳоӣ бозмондаи забони модии бостон нест ва чунин нигарише ба дур аз ҳар гуна пажӯҳиши донишӣ аст.

Касравӣ яке дигар аз паёмадҳои бади омехтагии забони ъарабӣ бо забони форсиро аз байн рафтани таронамоӣ (шаффофият)-и забонӣ медонад. Ба нигари ӯ, набуди таронамоии забонӣ мӯҷиб мешавад, ки эрониён бисёре аз вожаҳоро нафаҳмида ва дарнаёфта фарогиранд ва ба ёд биспоранд.

Шоҳнома волотарин ва пурарҷтарин нивиштаи порсӣ ва аз бузургтарин нивиштаҳои адабии ҷаҳон аст ва чун Фирдавсӣ бузургтарин чомасарои Эрон ва Шоҳнома саромади девонҳо ва арзандатарин ганҷинаи адабу фарҳанги порсӣ аст, сазовор чунон аст, ки Шоҳномаи Фирдавсӣ аз сӯяҳое чанд монанди дониш, торих, вожа, ойин, дин, хуйу хим, созу баргҳои базму разм, фарзонагӣ ва аз ҳама барҷастатар дастури забони порсӣ баррасӣ ва пажӯҳида шавад.

Дар порсӣ ба ҷои диёлектик бештар “ҷадал”-ро ниҳодаанд, лек забони порсӣ худ дастикам ду вожа ба ҳамтоии ҷадали ъарабӣ дорад ва ниёзе ба вожасозӣ ё вомгирӣ дар ин бора нест: пайкор (порсиг: pehikār) ва сиголиш (порсиг: uskār), ки ҳар як дар ҷое дархӯр тавонад ба кор рафтан…

Аз торихи корбурди ин вожаҳо (панҷара, тиреза ва килкин) дар осори порсии дарӣ чунин бармеояд, ки аз ин гурӯҳ танҳо вожаи «панҷара» бино бар осори гузашта аз луғоти бунёдии забони порсии дарӣ ба шумор меравад, ки шуъарои Хуросон ҳам онро ба кор бурдаанд ва дар ин маъно дар забони форсии имрӯз (дар Эрон) низ роиҷ аст.

Ду қарн пас аз Фирдавсӣ Зиёуддин ибн-ал-Асир мегӯяд: ‘Эрониён дар шеър бар ъарабҳо пешӣ гирифтаанд. Шоъири эронӣ бо шӯру балоғати бисёр ин ҳама достон ва саргузаштро ба шеър даровардааст. Шоҳномаи Фирдавсӣ Қуръони форсӣ ва балеғтарин асар дар забони форсӣ аст. Монанди Шоҳнома дар ъарабӣ падид наёмадааст.’

Ҳоло агар имрӯз ҷавоне дар Тоҷикистон аз хоб бедор шаваду бигӯяд, ки ҳувийяти иҷтимоъии ман чист? Ман аз назари иҷтимоъӣ кистам? Бигӯям, ту тоҷик ҳастӣ, пас мегӯяд, ки тоҷик кист? Бигӯяд, тоҷик яъне дар Тоҷикистон аст? Пас тоҷиконе, ки дар кишвари Узбакистонанд, киянд? Ва ононе, ки дар Афғонистонанд, киянд?