فرهنگ (واژه‌نامه‌ی) سنگسری

شهربراز

همان گونه که پیشتر هم گفته‌ام و همه می‌دانیم ایران‌زمین از نظر گویشی و زبان، دارای گونه‌گونی و گستردگی جالبی است و گویش‌شناسی یکی از زمینه‌های مهم در زبان‌شناسی ایرانی است به ویژه اکنون که به خاطر گسترش و نفوذ رسانه‌ها و نیز گسترش سوادآموزی، بسیاری از این گویش‌ها زیر نفوذ زبان رسمی می‌آیند و برخی ویژگی‌های اصلی آنان (مانند ویژگی‌های دستوری و واژگانی آنان) با زبان رسمی جایگزین می‌شوند.

امروز به معرفی اثر مهم و بزرگی در زمینه‌ی یکی از گویش‌های ایرانی می‌پردازم به نام «فرهنگ سنگسری»:

sangesari_dictionary

نام کتاب: واژه‌نامه‌ی سنگسری با مقدمه‌ای از دستور آن زبان

(در انگلیسی: A Dictionary of Sangesari with a Grammatical Outline)

نویسنده: چراغ‌علی اعظمی سنگسری و گرنات ویندفوهر (Gernot Windfuhr)

ناشر: انتشارات کتاب جیبی

سال: ۱۳۵۰ خ. / ١٩٧١ م.

صفحه: ٩٠٠

سنگسر در استان سمنان قرار دارد و بسیاری از سنگسری‌ها به کار دامداری مشغول‌اند. از آنجا که در سنگسر جمعیت بهایی قابل توجهی وجود داشته در سال‌های اخیر نام رسمی آن به «مهدی‌شهر» برگردانده شده است؛ اما بیشتر مردم هم چنان آن را به همان نام اصلی می‌خواندند. دو تن از سنگسری‌های نامدار در دوران پیش از انقلاب عبارت‌اند از هژبر یزدانی و پرویز ثابتی.

زبان سنگسری به همراه «سُرخه‌ای» و «لاسگردی» و «اَفتری» و «شَهمیرزادی» گروهی را تشکیل می‌دهد که بیشتر به زبان طبری نزدیک‌اند تا زبان سمنانی.

زنده‌یاد دکتر چراغ‌علی اعظمی سنگسری، کار گردآوری این واژه‌نامه را در تاریخ ٢٨ آبان ١٣٣٣ خ. / ١٩ نوامبر ۱۹۵۴ م. آغاز کرد. وی نزدیک ١٧ سال روی این واژه‌نامه کار کرد و دستاورد وی واژه‌نامه‌ای بود با ١٨١ صفحه در دو بخش: بخش نخست در ٩٣ صفحه شامل: ۵ صفحه پیشگفتار، ١٠ صفحه درباره‌ی صرف فعل‌ها در سنگسری؛ باقی صفحه‌های بخش نخست و تمام بخش دوم شامل واژه‌ها بود. در هر صفحه ۶۰ درآیه بود و در کل ١٠ هزار درآیه یا سرواژه گرد آورده شده بود. در سال ۱۳۴۰ خ. آقای دکتر اعظمی با گرنات ویندفوهر آشنا شد که در آن دوران از طرف دانشگاه هامبورگ آلمان در دانشگاه تهران مشغول به تحصیل بود. ویندفوهر موضوع پایان‌نامه‌ی دکتری خود را «فعل‌های زبان سنگسری» برگزید. در آبان ماه ۱۳۴۷ خ. / نوامبر ۱۹۵۸ م. در راستای جشن بزرگداشت دوهزار و پانصدمین سالگرد شاهنشاهی ایران، چاپ-پخش این واژه‌نامه‌ی سنگسری هم بخشی از برنامه بود. این کار به دکتر ویندفوهر واگذار شد که در آن زمان دیگر استاد دانشگاه میشیگان امریکا شده بود. ویندفوهر کار فراهم آوردن این واژه‌نامه را در شکل کنونی را به همراهی آقای اعظمی به دوش گرفت.

فهرست گنجانده‌های فرهنگ سنگسری چنین است:

– پیشگفتار

– جایگاه سنگسری در گویش‌شناسی ایرانی

– درباره‌ی سنگسر و مردمان آن

– خانواده‌ی اعظمی

– تاریخچه‌ی فرهنگ سنگسری

– دستور زبان سنگسری

– فرهنگ سنگسری شامل پنج بخش

– سنگسری به پارسی و انگلیسی

– پارسی به سنگسری

– انگلیسی به سنگسری

– فرهنگ موضوعی

– مَثل‌ها و اصطلاح‌ها

بخش‌بندی صفحه‌های کتاب چنین است:

– پیشگفتار و دستو زبان: ٢٢٠ صفحه

– بخش سنگسری به پارسی و انگلیسی: ۳۴۵ صفحه

– بخش پارسی به سنگسری: ۶۵ صفحه

– بخشی انگلیسی به سنگسری: ٧۵ صفحه

– فرهنگ موضوعی: ١٠٠ صفحه

این کتاب شاید نخستین کتاب در ایران باشد که با کمک رایانگر (کامپیوتر) چاپ شده است. از آنجا که از رایانگر دانشگاه میشیگان برای حروف‌چینی و چاپ این کتاب استفاده شده است و در آن زمان هنوز رایانگرها حرف‌های فارسی نداشتند، برخلاف میل هر دو نویسنده، واژه‌های فارسی هم با خط انگلیسی نوشته شده‌اند.

شجاع‌الدین شفا در یادداشتی که در آغاز کتاب آمده است چنین می‌نویسد:

کتاب «واژه‌نامه‌ی سنگسری» که امروز منتشر می‌شود یکی از ارزنده‌ترین آثار علمی و تحقیقی است که تا کنون در رشته‌ی زبان‌شناسی تدوین شده است. جای تعجب نیست اگر گردآوری این مجموعه 18 سال تمام به طول انجامیده باشد …

در دوران کنونی پژوهش‌های علمی و تحقیقی در ایران، انتشار این اثر را می‌باید تا حد زیادی سرآغاز فصل تازه‌ای در مطالعات مربوط به لهجه‌شناسی و زبان‌شناسی ایرانی – که با توجه به تحولات اجتماعی عصر حاضر و امکان از میان رفتن بسیاری از این لهجه‌ها اهمیت خاص دارد – به شمار آورد.

شاید به خاطر حجم بزرگ کتاب، در آن زمان تنها ۵۰۰ نسخه بیشتر از آن چاپ نشد و به گمانم پس از آن تاریخ نیز دیگر این کتاب بازچاپ نشده است.

جستارهای وابسته

  • فرهنگ فارسی عمیدفرهنگ فارسی عمید از ویژگیهای فرهنگ فارسی عمید می‌توان فتاد [مورد]های زیر را نام برد: - آمدن نشانه‌های آوایی واژگان - گونهٔ واژگان بر پایه دستورزبان - آوانگاری واژگان تازی - این فرهنگ دربرگیرندهٔ 22 هزار و 475 واژه‌ای است که در زبان فارسی به کار رفته‌اند و نام جایها و شهرها و نویسندگان و هنرمندان در آن نوشته نشده […]
  • گزارش نشست «زبان پارسی، وضعیت کنونی و پیشینه آن در کردستان عراق»گزارش نشست «زبان پارسی، وضعیت کنونی و پیشینه آن در کردستان عراق» در این نشست، میرجلال‌الدین کزازی درباره‌ی پیوند زبان پارسی و زبان کردی گفت، زبان شکرین و شورانگیز پارسی با زبان کردی هیچ ستیزی ندارد؛ چراکه پارسی به نواده می‌ماند و زبان کردی به نیا؛ پس چگونه نیا و نواده می‌توانند با هم سر ستیز داشته باشند؟! هر کدام که دیگری را براند، خود را خوار داشته است […]
  • آغاز به کار بخش سیرلیک «پارسی‌انجمن»آغاز به کار بخش سیرلیک «پارسی‌انجمن» بخشی سیرلیک تارنمای «پارسی‌انجمن» -همزمان با یکم‌ اردیبهشت‌ماه؛ روز بزرگداشت سعدی- برای پاسداری و پالایش زبان پارسی، به کوشش گروهی از دانشمندان و استادان زبان پارسیِ ایرانی، تاجیکستانی و افغانستانی آغاز به کار […]
  • بارگیری رایگان «فرهنگ ادبیات فارسی» دکتر زهرای خانلری (کیا)بارگیری رایگان «فرهنگ ادبیات فارسی» دکتر زهرای خانلری (کیا) «فرهنگ ادبیات فارسی» که نخستین بار در سال 1337 خورشیدی چاپ شده، راهنمای همه‌ی کسانی است که با ادب پارسی سروکار دارند. این کتاب در چارچوب واژه‌نامه نوشته شده و به شناساندن بزرگان ادب ایران و نام و روزگار شخصیتهای بزرگ داستانی و همچنین […]
  • بارگیری فرهنگ ریشه‌‌ی واژگان فارسی دکتر علی نوراییبارگیری فرهنگ ریشه‌‌ی واژگان فارسی دکتر علی نورایی شهربراز- در این جستار به شناساندن «فرهنگ ریشه‌‌ی واژگان فارسی» نوشته‌ی دکتر علی نورایی می‌پردازیم. برای نگارش این فرهنگ، نویسنده نزدیک ١٢ سال پژوهش کرده و از ١١٢ خاستگاه (کتاب و مقاله و فرهنگ) بهره برده است. در اینجا این فرهنگ را نیز می‌توانید بارگیری […]
  • عربی‌زدگی در گزارش و واکاویِ ادبِ پارسیعربی‌زدگی در گزارش و واکاویِ ادبِ پارسی پارسی‌انجمن: از دیرباز، پاره‌ای از پژوهندگان بر این باورِ دروغ بوده‌اند که چامه‌سرایان و گویندگانِ ایرانی درونه‌ی کارهای خویش را وامدارِ چامه‌گویانِ عرب بودند تا آنجا که ادبِ پارسی را ریزه‌خوار و دریوزه‌گر ادبِ عربی برشمرده‌اند! در این جُستار، وحید سبزیان‌پور، استادِ زبان و ادبیاتِ عربیِ دانشگاهِ رازی، برمی‌نماید که آنچه این پژوهندگان، […]

4 دیدگاه فرستاده شده است.

  1. با توجه به نایابی کتاب اگر بصورت PDF در دسترس علاقه مندان قرار میگرفت خیلی خوب میشد.

  2. خیلی کوشش کردم که کتاب واژه نام سنگسری اثر مرحوم چراغعلی اعظمی سنگسری را تهیه کنم ولی میسور نکردید
    Pdf ,این کتاب را با هزینه بزارید

دیدگاهی بنویسید.


*