Category: Порсӣ дар дигар забонҳо

Алоқаи бисёре аз туркҳо ба адабиёти форсӣ ва арабӣ яке аз далоили вуруди забони форсӣ ба Туркия буд ва таъсири бисёре бар ин сарзамин гузошт. Аз онҷое ки Туркия кишваре мусалмон буд, дин боъиси вуруди забони арабӣ ба Туркия шуд, аммо дар муқоиса бо забони форсӣ таъсири забони арабӣ маҳдуд аст. Бисёре аз вожаҳое, ки дар нивиштани шеър ва насри туркӣ ба кор бурда мешаванд, аз форсӣ гирифта шудаанд. Он ҳам шояд ба далели осонии забони форсӣ бошад.

“Вожаҳои форсии арабишуда” фарҳангвораест, ки ба баррасии вожаҳои порсии даруншуда дар забони арабӣ мепардозад ва аз решаҳо ва чигунагии дигаргунии ин вожаҳо сухан мегӯяд. Ин китобро нивисандаи донишманди он, Аддӣ аш-Шер, дар соли 1908-и тарсоӣ дар Бейрут ба чоп расондааст. Аш-шер зодаи 1867 дар яке аз рустоҳои Каркуки Ироқ буд. Ӯ, ки ба забонҳои порсӣ, курдӣ, лотин, фаронсавӣ, арабӣ, ибрӣ, калдонӣ ва туркӣ чира буд, дар Ҷанги Ҷаҳонии Нахуст ба дасти туркон кушта шуд.

Саргузашти пурфарозунишеби забон ва фарҳанги эронӣ дар ҳар диёр ҷудо-ҷудо бояд бадиққат мавриди баррасӣ ва шинохт қарор гирад. Ҳосили кор, аз як тараф, риштаҳои дӯстӣ ва пайванди маънавӣ миёни мо ва ҳамсоягони моро устувории бештар хоҳад бахшид. Аз тарафи дигар, чеҳраи фарҳанги ҷаҳонгири дерсоли Эрон, ин пири сарфарози қурун ва аъсорро, тобноктар хоҳад кард. Гавҳарҳои гумшудае ба бозор хоҳад омад, ки таҳқиқ дар онҳо ва баҳраҷӯӣ аз онҳо забону фарҳанги моро ғанитар хоҳад кард ва бар ҷилваю ҷамоли он хоҳад афзуд.

Афзун бар шоъирону нивисандагони форсии покистонӣ, дар ҳоли ҳозир, шумори зиёде аз сиёсатдонон ва сиёсатмадорон ва ҳунармандони овозхон дар Покистон ҳастанд, ки ба забони форсӣ сухан мегӯянд. Қозӣ Ҳусайн Аҳмад Собиқ, раҳбари Ҷамоъати исломии Покистон, Мавлоно Фазлурраҳмон, раҳбари Ҷамъияти исломии Покистон, Ҷовид Ҳошимӣ, муъовини ҳизби Муслим Лиг дар Покистон, ва ҳамчунин Афросиёби Хатак, раҳбари Авомӣ Нейшнал Портӣ, ва хонум Бегум Насим Валӣ ва шумори зиёде аз сиёсатдонон, метавонанд ба забони форсӣ сухан гӯянд.

Забони “савоҳилӣ”, “своҳӣлӣ” ё “кӣ суоҳилӣ”, ки бумиён ба он “саҳилӣ” мегӯянд, фарогиртарин забони қорраи Офриқост. Ин забон, ки аз шохаи забонҳои бонту аст, аз Шохи Офриқо то Музомбик (Угондо, Кениё, Тонзониё, Зангбор, Руондо, Бурундӣ, Молӣ, Зомбиё, бахшҳое аз Сумолӣ, шимоли Музомбик ва ховари Кунгу)-ро дар бар мегирад. Дар ин забон афзун бар вожаҳое аз дигар забонҳои Офриқо, вожаҳои бисёре ҳам аз забонҳое чун порсӣ, арабӣ, пуртуқолӣ ва инглисӣ дида мешавад.

Дуктур Ҳусйени Озарони Нахаъӣ дар соли 1303-и хуршедӣ / 1924-и милодӣ дар шаҳри Арок зода шуд ва дар Донишкадаи адабиёт ва улуми инсонӣ дониш омӯхт ва солҳо дар дабиристонҳои Теҳрон ва Караҷ ва Шамирон забон ва адабиёти порсӣ омӯзиш дод ва давраи коршиносии аршад ва дуктурии худро дар Донишгоҳи Теҳрон ба поён расонд ва поённомаи дуктурии худро дар забоншиносӣ ва забонҳои эронӣ гузаронд.

Бештари мо бо нуфузи забони арабӣ бар забони порсӣ ва вомвожаҳои арабии воридшуда дар забони порсӣ ошноем, аммо шояд надонем, ки забони арабӣ ҳам вожаҳои фаровоне аз забони порсӣ ба вом гирифтааст. Аммо дар фарораванди вомгирӣ чунон вожаҳои порсиро ба ҳам рехта ва аз шакли аслии худ дур карда, ки гоҳе ёфтани вожаҳои порсӣ барои забоншиносон ҳам душвор аст. Пештар дар бораи нуфузи забони порсӣ бар забони арабӣ (ва дар бофтори густардатар, фарҳанги эронӣ бар забон ва фарҳанги арабӣ), аз ҷумла корҳои шодравон устод дуктур Муҳаммади Муҳаммадии Малоирӣ нивиштаам. Дар ин ҷустор ба китобе мепардозам дар бораи вожаҳои порсӣ, ки забони арабӣ вом гирифтааст.

Дар торихи бостон даврае ҳаст, ки онро давраи “ведоӣ” меноманд. Яъне даврае, ки ақвоми ҳиндуэронӣ ҳануз аз якдигар ҷудо нашуда буданд ва зистии ҳанбозин доштанд. Куҳантарин намудҳои ин ҳанбозиҳоро метавон дар бовармандиҳои ойинӣ ва ҳамчунин монандагиҳои забонӣ дар китобҳои “Ведоҳо” ва “Авесто” ҷустуҷӯ кард. Ин пайванду пайвастагӣ аз даврони куҳан то ба имрӯз дар ҳамаи дарозои торихи ду миллат бо фарозу фурӯдҳое идома ёфтааст.

Ҳамаи эрониёнро дар ибтидо тоҷик мегуфтанд, чун калимаи “точӣ” ва ё “таочӣ” дар забони чинӣ ба маънои эронӣ аст. Туркҳо ҳам аз онҳо гирифтанд. Чун мо дар канори туркон ва дар иҳотаи туркон зиндагӣ мекунем ва Тоҷикистон ҷазирае эронист, ки дар миёни туркон аст, ин номро ба мо итлоқ карданд ва ё ба мо нисбат дода шуд. Аз ин лиҳоз, номи тоҷик ба инҳо ба сурати утумотик вогузор шуд, бавижа баъд аз кишваркушоиҳои Инглис ва Русия, ки аз қарни 16-и милодӣ баробар шурӯъ карданд. Ин ду абарқудрат ду имперотурии бузург сохтанд ва моро пора-пора карданд ва масхарагӣ ба ҷое расид, ки масалан хоҳар дар Афғонистон зиндагӣ мекард, бародар дар Тоҷикистон, номи забони бародарро “тоҷикӣ”, номи забони хоҳарро “дарӣ” гуфтанд.