”Донишнома”-и пизишкии Ҳаким Майсарии Суғдӣ аз лиҳози сабки нигориш, мазмунҳои ахлоқӣ ва нукоти ҳакимонааш дархури таваҷҷуҳ аст. Аммо бузургтарин вижагии ин асар он аст, ки Ҳаким Майсарӣ бо таъкид изҳор медорад, ки “Донишнома”-ро на ба ъарабӣ, балки ба забони модарияш – ПОРСӢ – сурудааст. Ин фарзанди арҷманди Суғд – Ҳаким Майсарӣ дар баробари тозӣ аз забони поки ПОРСИИ хеш, аз сарзамини номдораш ЭРОН бо ифтихори тамом сухан мегӯяд.
Аҳрум милае чӯбӣ ё оҳанист мисли ъасо, ки ба кумаки он шайъи сангинеро аз ҷояш ҳаракат медиҳанд. Аҳрумро зери он шайъи сангин мебаранд ва зери аҳрум масалан санге мегузоранд ва фишор меоваранд, то баосонӣ он шайъи сангин аз ҷо биҷунбад. Аҳрум бо ҳо-и ҳавваз нивишта мешавад (اهرم) ва вожае порсӣ аст. Аммо “аҳром” вожае ъарабӣ аст ва ҷамъи вожаи “ҳарам” аст ва ба маънои а) ҳарамсаро ё хонаи подшоҳон ва аъёну ашроф ва ё б) ҷои муқаддас ва зиёратгоҳ ва оромгоҳ ва ё хонаи каъба аст.
Агар мо, тоҷикон, форсизабон набошем, чиро ва ба кадом сабабу далоил ин ҳама мероси “дигарон”-ро (яъне форсизабононро!) аз они худ кардаем?! Албатта, чунин сӯитафоҳумҳоро ба осонӣ бартараф кардан мумкин мебуд, агар мо забонамонро минбаъд “форсӣ” гуфта, “тоҷикӣ”-ро дар қавсайн меовардем, яъне моддаи 2-юми Қонуни Асосиро ин тур фурмулбандӣ мекардем: “Забони давлатии Тоҷикистон забони форсӣ (тоҷикӣ) аст”.
Забони имперотурии Ъусмонӣ то пеш аз таъсиси давлати Туркия форсӣ буд ва туркони ъусмонӣ дар мукотибот ва суханрониҳо ва ашъорашон ба забони форсӣ такя доштанд! Ин нишон медиҳад, ки забони форсиро ба ҳеҷ ваҷҳ намешавад ба ъунвони як забони қавмӣ пазируфт, балки як забони торихӣ аст, ки боъиси эҷоди ҳамбастагӣ дар миёни бисёре аз мардумони мутамаддини Осиёи Миёна ва Ҷанубӣ ва Ховари Миёна шуд ва мероси бузурги фарҳангӣ, адабӣ, торихӣ ва динӣ ба вуҷуд овард.
Ҳоло забони порсиро ҳам чун забони модарӣ ва ҳам чун забони расмӣ ақвоми бисёр ба кор мебаранд, ки яке аз чунин ақвоми асосии соҳиби ин забон тоҷиконанд, ки ҳам дар Тоҷикистону Узбакистон ва дигар кишварҳои Осиёи Миёна ва ҳам дар Эрону Афғонистон, Ҳинду Покистон ва Чин зиндагӣ мекунанд. Ва мо ба ҳеч ваҷҳ наметавонем забони онҳоро дар Тоҷикистон ‘тоҷикӣ’-ву дар Афғонистон ‘дарӣ’ ва дар Ӯзбакистону Покистон ва соири кишварҳо бо ягон номи дигаре ёд кунем.
Порсӣ Анҷуман: Сарзамине, ки имрӯз дар болои рӯди Арас ҷой дорад ва «Озарбойҷон» номида мешавад, то садаҳои пеш (то 1918) ҳеҷ гоҳ бад-ин ном хонда нашуда ва «Аррон»/«Олбониё» ном доштааст. Ин номи дурӯғинро душманони ториху фарҳанг ва якпорчагии Эрон ба раҳбарии Истолин бар ин паҳнаи эронӣ ниҳоданд, то ҳар гоҳ бихоҳанд, Эронро зери фишор бигузоранд. Ҳарчанд аз ҳамон замон доноёни Эрон бад-ин дурӯғ вокуниш нишон додаанд, вале то кунун коре аз пеш набурдаанд.
Бархе аз вожаи “эронӣ” ҳарос доранд ва даркашон аз ин вожа фақат аҳолии имрӯза кишвари Эрон аст. Аммо ин афрод бакуллӣ фаромуш мекунанд, ки Эрон қаблан ба ду бахши шарқӣ ва ғарбӣ тақсим мешуд ва мардумони шарқи Эрон барои тавсеъаи фарҳанги башарӣ хадамоти бештаре анҷом додаанд. Ҳамин эрониёни шарқӣ буданд, ки мабно ё шолудаи имрӯза мардумони Осиёи Миёна – тоҷикон, узбакҳо, туркманҳо, қазоқҳову қирғизҳоро – ташкил медиҳанд. Чиро мо бояд аз гузаштаи худ бигзарем?
Китоби “Торихи адабиёти Эрони пеш аз ислом” нивиштаи устоди ҷонбохтаи Донишгоҳи Теҳрон, дуктур Аҳмади Тафаззулӣ, адабшиноси баном, аст. Ин нибег феҳристе аз садҳо нибегест, ки аз Эрони Бостон ба имрӯз расидаанд, ба ҳамроҳи чакидае аз дарунаи онҳо. Ин нибег ва дигар монандони ин нибег батанҳоӣ посухеанд ба ин густохии он даста аз камхонони пургӯ ва дужогоҳе, ки гӯянд эрониёни бостон нивиштае надоштаанд!
Воқеъан ҳам ин дурӯғ, ки забони модарии мо тоҷикист, ба кӣ лозим? Ба душманони миллати мо лозим, то ки бигӯянд, тоҷикон ғайри Рӯдакӣ, ки аз ӯ адабиёти каме боқӣ мондааст, ягон классики барҷаста надоранд, ин Фирдавсию Хайёму Ҳофизу Саъдию Ъаттору Румиҳо эрониянд. Амир Хусраву Бедил моли Ҳиндустон, Низомии Ганҷавӣ моли Озарбойҷон. Яъне барқарор кардани номи аслии забони модариямон боъиси забондарозии мардуми тоҷик хоҳад шуд, зидди душманон.
Оё дар замони ҳукуматдории шоҳи бузург ҳазрати Исмоъили Сомонӣ номи забонамон “порсӣ” набуд? Мо ба Фирдавсӣ ва “Шоҳнома” ифтихор мекунем. Оё аз касе шунидаед ё хондаед, ки Фирдавсӣ забони худро “тоҷикӣ” гуфта бошад ё забони “Шоҳнома” ба ъунвони “тоҷикӣ” ёд шуда бошад? Агар “Шоҳнома”, “Бӯстон”, “Гулистон”, “Маснавии маънавӣ”, ашъори Рӯдакиву Ҳофизу Хайёмро дар ҳар гӯшае аз курраи Замин ба ҳар забоне тарҷума кардаанд, ҳама ҷо як чиз нивиштаанд, ки “аз забони порсӣ тарҷума шудааст”.