Зербинои китоби “Фарҳанги истилоҳоти фалсафа ва улуми иҷтимоъӣ” ба пеш аз инқилоби исломӣ мерасад, ҳангоме ки дар соли 1355 Пажӯҳишгоҳи улуми инсонӣ вожагони фалсафа ва улуми иҷтимоъӣ (баробарниҳодҳои мутарҷимон ва нивисандагони эронӣ)-ро бо гирдоварии Таййибабегуми Раисӣ ва вироиши Дориюши Ошурӣ мунташир ва сипас дар соли 1357 Фарҳанги фалсафа ва улуми иҷтимоъиро вогонд (=мунташир кард).
Куҳантарин фарҳангҳои барҷоймондаи забони паҳлавӣ ба номҳои “Уим Эвак” ва “Фарҳанги Паҳлавиг” ба даврони Сосониён мерасад. Аммо торихи нигориши онҳоро метавон дар бозаи поёнии он даврон то садаи севуми ҳиҷрӣ ҷой дод. Ваҷҳи тасмияи фарҳанги “Уим Эваг” ин аст, ки нахустин сарвожа (мадхал)-и он уим вожае авестоӣ ба маънии “як” аст ва дар муқобили он эваг вожае паҳлавӣ боз ба маънии “як” омадааст. Ҳамчунон ки аз ин номгузорӣ бармеояд, ин асар як фарҳанги авестоӣ ба паҳлавӣ аст. Дар ин фарҳанг 1000 вожаи авестоӣ ба 2250 вожаи паҳлавӣ баргардонда шудааст.
Дар мухбирномаи “Шуъбаи форс дар ҳузури идораи корҳои миллӣ” ойид ба вазифаи ин шуъба иттилоъ ва дар айни замон ба хонандагон ҳушдор медиҳад: “Забон рукни азими миллат аст, ки ба маҳзи гум шудани забон ҳамон миллат, ки мутакаллим ба он забон аст, гум ва нопадид хоҳад шуд. Ҳеч миллате дар дунё наметавонад ҳастӣ ва мавҷудияти худро таъмин кунад, магар бо нигаҳдорӣ ва муҳофизати забони модарии худ. Аз ин рӯ, ҳар миллат ҳақ дорад забони модарии худро гиромӣ дорад, азиз шуморад, муҳофизат кунад, то ки аз вартаи инқироз ва нобудӣ худро халос намояд…”
Пас аз баромадани ислом ва гаравидани эрониён ба ин ойин то дерзамоне ҳамаи навзандҳои (осори) донишмандон ва дабирон (адибон) ва чомасароёни эронӣ ба тозӣ буд. Барои намуна, Ибни Қутайбаи Динаварӣ, Ҳамзаи Исфаҳонӣ ва Муҳаммад бинни Ҷарири Табарӣ дар торих ва фарҳанг (адаб), Ибни Фақеҳи Ҳамадонӣ дар гетошиносӣ (ҷуғрофиё), Муҳаммад бинни Яъқуби Кулайнӣ ва Ибни Бобувайҳ дар динсухан (ҳадис), Муҳаммад бинни Закариёи Розӣ дар пизишкӣ, ва Абӯмашъари Балхӣ дар роиш (риёзӣ) ва ахтаршиносӣ ҳамаи навзандҳои донишварона ва дабиронаи хешро ба тозӣ падид оварданд.
Тавҳини гӯшношуниди як тоҷик ба миллат ва забони Тоҷикистон дар ҷаҳон рӯйдоди нодир ба шумор меояд ва ҳатман аз ин ба баъд ҳам таваҷҷуҳи расонаҳои чаҳониро ба худ ҷалб хоҳад кард. Ин ҳақиқат, ки иҳонат ба муқаддасоти Тоҷикистон аз сӯи як намояндаи мардуми пойтахти Тоҷикистон сурат гирифтааст, бар бори хиҷолати ин мавзўъ меафзояд.
“Ойини номанигорӣ”, ҳамон гуна ки аз номаш бармеояд, роҳнамоест барои номанигорӣ дар хитоб ба касони гуногун дар ҷойгоҳҳои иҷтимоъӣ ва сиёсии гуногун (монанди шоҳону фармонравоён ва падару бародару фарзанд) ва низ барои рухдодҳои гуногуне (чун пирӯзӣ ё даргузашти наздикон ё барои дархости ёрӣ ба ҳангоми мушкил ва тангдастӣ ва монанди он).
“Вожаҳои форсии арабишуда” фарҳангвораест, ки ба баррасии вожаҳои порсии даруншуда дар забони арабӣ мепардозад ва аз решаҳо ва чигунагии дигаргунии ин вожаҳо сухан мегӯяд. Ин китобро нивисандаи донишманди он, Аддӣ аш-Шер, дар соли 1908-и тарсоӣ дар Бейрут ба чоп расондааст. Аш-шер зодаи 1867 дар яке аз рустоҳои Каркуки Ироқ буд. Ӯ, ки ба забонҳои порсӣ, курдӣ, лотин, фаронсавӣ, арабӣ, ибрӣ, калдонӣ ва туркӣ чира буд, дар Ҷанги Ҷаҳонии Нахуст ба дасти туркон кушта шуд.
Воқеъият он аст, ки забони тозӣ низ чи пеш ва чи пас аз тозиши тозиён ба Эрон дар додуситаде табиъӣ вожаҳои бисёреро аз забони порсӣ вом гирифтааст. Аммо ин вомвожаҳоро чунон дар дастгоҳи дастурии худ гуворда (ҳазм карда) ва бо вижагиҳои забонии худ ҳамоҳанг кардааст, ки бозшинохтанашон гоҳ бисёр сахт мешавад. Барои намуна, вожаҳои “муҳандис” ва “ҳандаса” аз “андоза”-и порсӣ ва вожаҳои “созаҷ” ва “сазоҷа” аз вожаи “сода”-и порсӣ сохта шудаанд.
Саргузашти пурфарозунишеби забон ва фарҳанги эронӣ дар ҳар диёр ҷудо-ҷудо бояд бадиққат мавриди баррасӣ ва шинохт қарор гирад. Ҳосили кор, аз як тараф, риштаҳои дӯстӣ ва пайванди маънавӣ миёни мо ва ҳамсоягони моро устувории бештар хоҳад бахшид. Аз тарафи дигар, чеҳраи фарҳанги ҷаҳонгири дерсоли Эрон, ин пири сарфарози қурун ва аъсорро, тобноктар хоҳад кард. Гавҳарҳои гумшудае ба бозор хоҳад омад, ки таҳқиқ дар онҳо ва баҳраҷӯӣ аз онҳо забону фарҳанги моро ғанитар хоҳад кард ва бар ҷилваю ҷамоли он хоҳад афзуд.
“Пайкараи форси рӯз” пайкарае аст дарбардорандаи матнҳои муъосири форсӣ, ки ба сарпарастии нигоранда дар интишороти Тисо таҳия шуда ва дарбардорандаи 127 матни форсӣ аст. Ин пайкара барои таълифи асаре бо унвони эҳтимолии “Фарҳанги форсии рӯз” гирдоварӣ шуда ва бар мабнои он нармафзоре вижаи фарҳангнивисӣ бо унвони Перлекс (1) тарроҳӣ ва омода шудааст. Барои ин ки забони бакоррафта дар пайкара забони форсии зиндаи имрӯз бошад, тамоми матнҳо аз миёни осори мансуре интихоб шудаанд, ки аз соли 1380 то 1394 нивишта шудаанд ё чопи нахусти онҳо дар ин фосилаи замонӣ будааст.