“Овое аз жарфо” дарбардорандаи гуфтушунудҳои дароздомани Муҳаммадризо Иршод бо Мир Ҷалолиддини Каззозӣ дар падидоршиносии забони форсӣ аст. Омоҷи ин китоб нигоҳе ба забони порсӣ дар бистари фароянди мудернитеи эронӣ аст.

Ҳасани Анӯша бо ишора ба китоби дар дасти нигориши худ аз пахши китобҳояш дар бисту ҳафтумин намоишгоҳи китоби Теҳрон хабар дод.

Ин фарҳангноманавис дар бораи китоби “Форсии аз об гузашта” гуфт: “Ин китоб дарбардорандаи вожаҳое аст, ки дар дигар кишварҳои порсизабон ва Осиёи Миёна аз онҳо баҳра гирифта мешавад.”

Имрӯза дар забони порсӣ чаҳор сӯи ҷуғрофиёиро шимол, ҷануб, ғарбу шарқ меномем ва агар бихоҳем порситар бинависем ва ё сухан бигӯем, шарқро ховар ва ғарбро бохтар мегӯем. Он чи пайдост, ин аст, ки як забону фарҳанги куҳан наметавонад дар заминаи вожаҳое, ки дар зиндагии ҳаррӯзааш корбурд доштааст, камбуде дошта бошад.

Чун дар гӯиши Кобул ва атрофи он “астам” ва “ҳастам” ҳарду роиҷ аст, миёни инҳо гоҳ иштибоҳ низ рух медиҳад ва тараф дар ҳоле ки мехоҳад ҳузур дар хонаро бирасонад, мегӯяд “ман дар хона астам”, яъне “ман дар хона ҳастам» ва ин дуруст нест. Дар манотиқи ғарбии Афғонистон ба ҷои ин мегӯянд “хунаям» ва дар Эрон мегӯянд “хун’ам” ва ба хамин лихоз ин иштибоҳ дар онҷоҳо бисёр рух намедихад.

Ҳамон гуна ки дар китобҳои торихи ислом ҳам омадааст, пеш аз ислом ва дар замони ислом теъдоди касоне, ки дар Ҳиҷоз саводи хондану навиштан доштанд, ба теъдоди ангуштони даст баробар будааст. Бино бар ин, табиъист, ки ҳеч гуна асари навишторӣ аз онон вуҷуд надошта бошад. Гуфта мешавад, ки пеш аз ислом ҳафт қасида (чакома)-и баланду бузурги арабонро дар хонаи Каъба овехта буданд ва бад-он “Ҳафтгонаи овехта” (дар арабӣ: сабъаи муъаллақа) мегуфтанд. Хатти арабӣ низ бар пояи хатти эрониён будааст ва ба гуфтаи Ибни Аббос писари Абдулмуталлиб, хатти арабӣ аз шаҳри эронии Анбор ба миёни арабони Ҳиҷоз роҳ ёфт. Хатти куфӣ низ дар миёни эрониён ва ба дасти онон падид омаду болид.

“Хат ва фарҳанг” навиштаи зиндаёд Забеҳи Беҳрӯз аст, ки бахшҳое аз он пештар дар “Порсӣ Анҷуман” дар ду бахш ба дидаи хонандагони арҷманд расид ва акнун пӯйиши (скани) ин наски хонданиро пешкаши шумо гиромиён мекунем. Омоҷи Беҳрӯз аз навиштани ин наск омӯзондани хаттест, ки худ сохтааст ва бар ин бовар буд, ки бо ёдгирии ин хат метавон калиди омӯхтани ҳамаи хутути куҳан ва навро фаро гирифт.

Қуқнус: мурғест бағоят хушрангу хушовоз. Гӯянд минқори ӯ 360 сӯрох дорад ва дар кӯҳи баланде муқобили бод нишинад ва садоҳои аҷибу ғариб аз минқори ӯ барояд ба ва ба сабаби он мурғони бисёр ҷамъ оянд, аз онҳо чандеро гирифта, туъмаи худ созад. Гӯянд ҳазор сол умр кунад ва чун ҳазор сол бигзарад ва умраш ба охир ояд, ҳезуми бисёр ҷамъ созад ва бар болои он нишинад ва сурудан оғоз кунад ва маст гардад ва бол бар ҳам занад, чунон ки оташе аз боли ӯ биҷаҳад ва дар ҳезум уфтад ва худ бо ҳезум бисӯзад ва аз хокистараш байзае падид ояд. Ва ӯро ҷуфт намебошад ва мусиқиро аз овози ӯ дарёфтаанд.

Саранависии порсӣ ва парҳез аз олоиши забони порсӣ ба вожагони бегона ҳамвора яке аз кӯшишҳои адабӣ ва эроншиносӣ дар нимсадаи гузаштаи Эрон будааст. Дар ин миён дафтари пеши рӯ гирдоварандаи арзандест аз вожагони пешниҳодшуда ва пурпешинаи порсӣ дар баробари хайли вожаҳои бегонае, ки дерзамонест дар ганҷинаи шойгони забонҳои эронӣ ҷой хуш карданд.

Вожаҳои гӯишҳои рустоӣ метавонанд ҷойгузини дархӯрде барои вожаҳои бегона дар забони порсӣ бошанд. Ин вожаҳо ду гунаанд: нахуст, вожаҳое ҳастанд, ки дар зиндагии рустоӣ ва кишоварзӣ корбурд доранд ва дигар, вожаҳое ҳастанд, ки дар шаҳрҳо ва дар порсии навишторӣ ҷояшонро ба вожаҳои бегона додаанд.