Вожаҳои гӯишҳои рустоӣ метавонанд ҷойгузини дархӯрде барои вожаҳои бегона дар забони порсӣ бошанд. Ин вожаҳо ду гунаанд: нахуст, вожаҳое ҳастанд, ки дар зиндагии рустоӣ ва кишоварзӣ корбурд доранд ва дигар, вожаҳое ҳастанд, ки дар шаҳрҳо ва дар порсии навишторӣ ҷояшонро ба вожаҳои бегона додаанд.

“Эрон дар гузари рӯзгорон” бо торихи бостони Эрон оғоз мешавад. Бо “Шоҳнома” торихи миёнаро пушти сар мениҳад ва бо баррасии Машрута ва асри ризошоҳӣ, ва дар фарҷом, миллӣ шудани санъати нафт, гом ба даврони муъосир мегузорад. Афзун бар инҳо, ба баҳонаи нигоҳе ба зиндагии пажӯҳишгаре номошно бо зисти яке аз нухбагон ва он чи ки бар ӯ дар даврони Паҳлавии дувум ва пас аз инқилоб рафтааст, ошно мешавем ва дар поён бо баррасии рӯёрӯии забони форсӣ бо дунёи мудерн гуфтугӯҳо ба поён мерасад, бе он ки ба гуфтаи нависандаи китоб пурсишҳо поёне гирад!

Омадани гӯшиҳои телефунҳои ҳамроҳ ба бозор нуқтаи атфе дар торихи забони форсӣ буд. Ин гӯшиҳо эрониёнро маҷбур кард, то рӯзона чанд сатре бинависанд ва паёмак бифристанд. Забони форсӣ рӯйи ҳеч кадом аз гӯшиҳои аввалия вуҷуд надошт. Финглишнависӣ оғози шикастанависӣ буд. Пас аз он, роёнаҳои нахустин ҳам ба ёрии финглишнависӣ омаданд ва дастикам зоиқаи навиштории як насл аз эрониён дигаргун шуд.

Ман дар ин китоб бо далоил ва шавоҳиди мухталиф аз мутуни куҳан ва орои донишмандони имрӯз нишон додаам, ки “форсӣ” ва “дарӣ” дарвоқеъ ду ном аст барои як забони воҳид. Ва ҳудуди ним қарн аст, ки гурӯҳе барои ҷудосозии милали ҳамзабон ва тазъифи забони форсӣ бо ин тарфанд (найранг) забони моро дупора кардаанд. Ҳамчунин, дар он ҷо нишон додаам, ки то ним қарн пеш ин забон ҳатто дар маҷомеъи расмӣ ва илмии кишвари мо (Афғонистон) низ “форсӣ” хонда мешудааст.

Танҳо ман нестам, ки шефтаи забони форсиям. Метавонам шаҳодат бидиҳам, ки бештари озарбойҷониён забони форсиро дӯст доранд. Дар торих низ саҳми Озарбойҷон дар фарҳанги форсӣ қобили таваҷҷуҳ аст. Баровард кардаанд, ки беш аз 60 дарсади устодони забони форсӣ дар донишгоҳҳои Эрон аз Озарбойҷон бархостаанд. Дар торих низ саҳми Озарбойҷон дар падид овардани осоре ба форсӣ, бавижа фарҳанги форсӣ, шоёни таваҷҷуҳ аст.

Дар илм шумо бо мафҳумҳои дақиқу сареҳ ва иборатҳои саррост сарукор доред. Чунин суннате дар порсӣ камтар вуҷуд доштааст. Агарчи донишмандони эронии бузурге чун Абурайҳони Берунӣ, Ибни Сино ва шогирдаш Ҷузҷонӣ, Исмоъили Гургонӣ (Ҷурҷонӣ), Хоҷа Насираддини Тӯсӣ ва дигарон осоре илмӣ ба забони порсӣ падид овардаанд, аммо инон ба нисбат андаканд ва дар гузашта порсӣ бештар забони шеъру адабиёт будааст, ки дар он шоъири ғазалсар ё қасидагӯ тарҷеҳ медиҳад вожаҳои дупаҳлӯ ба кор бибарад, то чанд ҳиссу тасвирро бо ҳам тадоъӣ кунад ва басо, ки маъно ва мафҳум дастхуши қофия мешавад. Албатта, бозӣ бо вожаҳо барои чакомасароӣ хушоянд аст, аммо гурез аз мафҳумҳо ва ҷамлаҳои бешубҳа дар донишҳои дақиқ нашуданӣ ва тардкарданӣ аст.

Вожаи “ъишқ”, ки дар форсӣ “ишқ” талаффуз мешавад, дар адабиёти форсӣ ва ирфони эронӣ ҷойгоҳе барҷаста дорад. Шояд битавон гуфт шоъирони гуногуни форсизабон камтар вожаеро ба андозаи ишқ ба кор бурда бошанд. Бо ин ҳол, чунин менамояд, ки то кунун чандон пажӯҳише, ки бар пояи дастовардҳои навини забоншиносии торихӣ устувор бошад, дар бораи он нашудааст. Дар ин навиштаи кӯтоҳ нигоранда ин андешаро пеш мениҳад, ки вожаи “ишқ” решаи ҳинду-урупоӣ дорад. Ин пешниҳод бар пояи пажӯҳишҳои решашинохтӣ устувор аст.

Нахустин фасли сол баҳор аст, ки дар забони порсии миёна (паҳлавӣ) се ном барои он омадааст: wahār, afsālān, mēdyōzarm. Вожаи wahār аз авестоӣ омадааст. Дар сонскрит vasantah (номи Vasanti дар филми ҳиндии “Шӯъла” ба маънои “баҳорӣ” аст) ва дар лотин ver ва дар пурво-ҳинду-урупоӣ -wers* омадааст. Дар инглисӣ vernal ба маънои “баҳорӣ” аз ҳамин номи лотин омадааст. Дар забони русӣ баҳорро “весна” мегӯянд, ки аз ҳамин реша аст.